Top Menü

4 Ocak 2018 Perşembe

Değer nedir? Değerlerin sınıflandırılması nasıl yapılmalı?

Değerin, bir toplumda benimsenmiş ve yaşatılmakta olan her türlü duyuş, düşünüş, davranış ve kural olduğunda hem fikir olmuştuk. Söz konusu toplum olunca, topluma mal olmuş değerlerin toplamı ise o toplumun kültürünü oluşturmakta (1).

Çeşitli bilim prensipleri değerlerin kategorize edilmesi konusuna farklı bakış açılarıyla bakarlar.  Felsefi Antropoloji (2), okuduğum bir kaynağa göre değerleri biraz farklı biçimde tasnif etmiş:

1.       Araç değerler
2.       Alışılagelmiş, gündelik değerler
3.       Yüksek (gaye) değerler.

Vasıta değerler, ilgi ve çıkar ilişkisine bağlı olan, maddi, ekonomik, faydaya ilişkin değerlerdir.
Alışılagelmiş değerler, moda, alışkanlık, gündelik tercihler ve geleneklerle ilgili olanlar.
Yüksek değerler ise, insanı insan yapan hayatımızı yöneten ölçülerdir: İyilik, bilgi, adalet, doğruluk, dürüstlük, hoşgörü, vs.
Örnekleri açacak olursak iyilik, karşılıksız, sırf iyilik içindir. Aynı şeklide bilgiyi de gerçek bilim adamı hakikate ulaşmak için araştırır. Bunlar gibi bir çok değer “Yüksek” yani gaye değerlerdir, hepsi insan için, insanı insanca yaşatmak içindir.

Bu bir görüş, diğer bir görüş ise değerleri kategorize etmek mümkün olmadığından ikiye ayırmış.
Değerlerin öznelliği ve nesnelliği diye.
Öznellik: kişiye özel, anladığım kadarıyla sizin için bir “değer” benim için çok da önemli olmayabilir. Bu yukarıdaki sırlamadaki “Araç değerler” kategorisine çok yakın.
Nesnellik: doğru olup olmadığı ya da değer olup olmadığı kişiden kişiye değişmeyecek değerler. Gene yukarıdaki gaye değerler de bir yerde değerlerin nesnelliğine örnek teşkil ediyor (3).  

Başka bir görüş ise Lenski’ye ait. Değerleri, bir grubun üyelerinin kabul ve tasdik ettiği genelleştirilmiş inançlar olarak tanımlayan Lenski’ye göre ise değerleri iki grup olarak sınıflandırabiliriz. Pragmatik ve ideal değerler. Pragmatik değerler, bir grup veya toplumu meydana getiren üyelerin sosyal hayatlarını sürdürebilmek için birbirlerine muhtaç olduğu inancından kaynaklanan, hem ferdin hem de grubun faydalanması esasına dayanan ve uygulama şansı ideal değerlere daha fazla olan: çalışkan olmak, güven verici olmak gibi değerlerdir. İdeal değerler ise “kendini sevdiğin gibi başkasını da sev”, “bütün insanlar kardeştir” gibi gerçek hayatta uygulanabilme şansları pragmatik değerlerden daha az ve ideal beklentilere dayalı olan inançlar anlamına gelmektedir (4).

Bu konudaki sınıflandırmalardan bir diğeri Nelson’a aittir. Nelson’a göre değerler, bireysel, sosyal
ve grup değerleri olmak üzere üçe ayrılır. Bireysel değerler seçim yapmada, hobilerimizde ve satın aldığımız ürünlerde olduğu gibi, kişisel tercihlerimizle ilişkilidir. Grup değerleri, belirli bir grubun üyeleri tarafından paylaşılan değerlerdir. Bu grup aile, kulüp, dini veya politik bir grup olabilir. Sosyal değerler ise adalet, saygı, farklılık, eşitlik gibi değerlerdir ve bireyin mevcut toplumsal yapı içerisinde varlığını devam ettirmesine yarar (5).


M. Kemal ÜNSAL
İzmit, 02.01.2017


(1)    İTÜ Eğitim Vakfı tanımı.
(2)    Antropoloji: İnsan Bilim, insanlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları göz önüne alarak insanları karşılaştırmalı bir görüşle inceleyen bilim dalı. Ana kolları fiziksel ve kültürel olarak ikiye ayrılır ve bu kollarında kendi alt dalları vardır.
(3)    Enver Uysal, Değerler Üzerine Bazı Düşünceler ve Bir Erdem Tasnifi Denemesi: İnsani Erdemler – İslami Erdemler (sayfa 4)
(4)    Mehmet Yazıcı, Değerler ve Toplumsal Yapıda Sosyal Değerlerin Yeri (sayfa 3)  
(5)    Adem Güneş, MANEVİ-İNSANİ DEĞERLER EĞİLİM ÖLÇEĞİ









Hiç yorum yok: